Zafer Hanım & Aşk ı Vatan

Zafer Hanım Kimdir ?

Fuat Paşa’nın soyundan gelmektedir. Osmanlı büyükelçilerinden Kabuli Paşa’nın eşi olduğu bilinmektedir.  Hakkında pek fazla bilgi bulunmayan Zafer Hanım’ın hayatına dair bu kısa bilgilere ise Mustafa Zihni Efendi’nin Meşahirü’n Nisa adlı eserinden ulaşılmaktadır.

Zafer Hanım Aşk ı Vatan

Zafer Hanım aslında ilk Türk kadın romancısıdır. 1877 yılında henüz edebiyatımızda çok yeni bir tür olmasına rağmen O, Aşk ı Vatan isimli romanı kaleme almıştır. Onun bu eseri edebiyatımızdaki ilk romanlardan olduğu gibi bir kadın tarafından yazılan ilk roman olma özelliği de taşır.

Maalesef adı unutulan Zafer Hanım’ın ilk Türk kadın romancısı olma özelliği de bir başka isme Fatma Aliye’ye verilmiştir.

İlk Türk kadın romancısı olmasına rağmen bu unvanı tabir i caizse Fatma Aliye’ye kaptırmasında iki şey etkili olmuştur :

Birincisi olarak Zafer Hanım’ın Aşk ı Vatan’dan başka hiçbir eser ortaya koymaması gösterilir. Ama çağdaşı Fatma Aliye, kendine ilk Türk kadın romancı ünvanını kazandıran Muhazarat’ı 1891 yılında yani Zafer Hanım’ın Aşkı Vatan’ından tam 14 yıl sonra kaleme almıştır. Ancak Fatma Aliye’nin başka romanlar da kaleme alınması öne çıkmasını sağlamıştır. Ancak burada dikkat edilmesi gereken en önemli husus Zafer Hanım’ın Aşkı Vatan adlı eserinin tercüme mi yoksa telif mi olduğu konusundaki şüpheleri de barındırmasıdır.

İkinci neden ise 50 Tl’lik banknotun üzerine Fatma Aliye Hanım’ın resminin basılması ve ilk Türk kadın romancı olarak takdim edilmesi etkili olmuştur. Böylece adı tamamen unutulan Zafer Hanım yerine Fatma Aliye ilk kadın roman yazarı olarak toplum tarafından tanınır olmuştur.

Bir yazarın ya da herhangi bir iş ehlinin yaptığı işte ilk olma unvanını alması için aslında ilkkez yapması yeterli olurken bu hak ona layık görülmemiştir. Oysaki birden çok roman yazması bir alanda ilk olmayı gerektirmemektedir. Dolayısıyla Zafer Hanım, her ne kadar tek romana sahip olsa da bu onun ilk kadın roman yazarı olduğu gerçeğini değiştirmeyecektir !..

Zafer Hanım Aşkı Vatan Özeti

Aşk-ı Vatan, İspanya’da yetişmiş ve daha sonra talihinin kötü bir cilvesiyle cariye olarak İstanbul’a, Laz Ahmet Paşa’nın yanına gelmiş Gülbeyaz’ın hikâyesini romansı bir dille anlatan bir klasiktir. Eser zamanında hem konusu hem de edebî üslubunun ustalığı nedeniyle döneminde kadınlar tarafından beklenenden daha fazla ilgi görmüş bir kitaptır. Arka kapakta Sibel Eraslan kitabı ve Zafer Hanım’ı şu şekilde tanımlamaktadır.

“Gerçi Zafer Hanım’ın bugün “roman”dır dediğimiz eserine Mehmet Zihni Efendi bir yerde “güzel bir hikâyenin tasviri”, bir diğer yerde “tercüme-i nakl”, yine başa bir yerde ise “güzel bir risale” ifadesini kullanmaktadır. Bugün dahi eserin bir tercüme olup olmadığı tartışılıyor. Bir kısmı İspanya’da diğer kısmı İstanbul’da geçen öykünün aslen bir diplomat eşi olan Zafer Hanım’ın dış ülkelerdeki izlenimleri olabileceği gibi eski cariyelerden Refia Hanım’dan dinledikleri üzerine naklen kurguladığı bir hikâye de olabileceği kesinlik kazanmış değil… Ama Zihni Efendi’nin yazdığına göre; o zamanki kadın okuyucular, “beklenenden çok daha fazla alaka” göstermişlerdir bu “edebi letafeti ve zarif halaveti” yüksek esere… Zihni Efendi’nin iltifatkar gibi duran bu vurgusunda; aslen eseri, taife-i nisa’nın bir kitabı olarak görme yatkınlığını da hemen hissedebilirsiniz…”

Sibel Eraslan