Ahmet Mithat Efendi Kimdir ?
Ahmet Mithat Efendi ; kitapları, romanları, hikayeleri ve tiyatroları ile hem Tanzimat edebiyatına hem de Türk edebi tarihine ismini altın harflerle yazdırmış bir isimdir. Ahmet Mithat efendi kitaplarını – dönemindeki diğer isimlerinin yaptığı gibi – ideolojisini topluma yaymak , toplumu etki altına alarak ideallerini gerçekleştirmek düşüncesiyle yazmamıştır. O “sanat toplum içindir” anlayışını gerçek manada ele alan ender Tanzimat dönemi sanatçılarındandır.
Ahmet Mithat Efendi kitaplarında birçok bilim dalını ele almış, bilgisi dahilinde tarih, coğrafya, edebiyat, iktisat gibi alanlarda eserler ortaya koymuştur. O, devletin bu denli zayıflamasına sebep olarak ilmi çalışmaların yapılmamasını iddia etmiş ve halkı her alanda eğitmeyi kendine görev bilmiş bir öğretmendir. Tüm bu emeklerinden dolayı da toplum da ona hürmetini esirgememiş ve ondan bahsederken Hace – i Evvel yani İlk öğretmen olarak nitelendirmiştir. Ahmet Mithat Efendi, halkı eğitme işine o kadar önem vermiştir ki Servet i Fünun sanatçılarını ağdalı bir dille eserler oluşturdukları için ağır bir şekilde eleştirmiş ve onları Dekadan ( Soytarı ) olarak nitelemiştir.
Ahmet Mithat Efendi Edebi Kişiliği
Hace i Evvel Ahmet Mithat Efendi toplumu eğitmeyi kendine görev bildiği için öncelikle döneminin diğer sanatçılarından farklı olarak olabildiğince sade bir dil ile eserlerini ortaya koymuştur. Çünkü onun amacı sanat yapmak değil gerçek manada eğitim olmuştur. Bu doğrultuda 200‘e yakın kitap yazma başarısını göstermiştir. Ahmet Mithat Efendi’nin bu kitaplarının dörtte birinden fazlasını ise roman ve hikayeleri oluşturmaktadır. Dolayısıyla Türk edebiyatında bu iki türün ilk büyük temsilcilerindendir. Bu konuda oldukça başarılı olan sanatçının Letaif i Rivayat adlı eseri Batılı tarzdaki ilk hikaye olarak kabul edilmektedir.
Ahmet Mithat Efendi İlkleri
- Türk edebiyatında köleliği ilk kez o ele almıştır. Kitabının adı Esaret‘tir.
- Tanzimat dönemi sanatçıları arasında Materyalizm‘i ele alan ilk kişidir. Dağarcık dergisindeki yazıları bu konu ile alakalıdır.
- Edebiyatımızın ilk polisiye romanı olan Esrar – ı Cinayet‘i o kaleme almıştır. ( Polisiye romanın Cumhuriyet edebiyatındaki en önemli ismi ise Peyami Safa‘dır.)
Ahmet Mithat Efendi Romanları
- Hasan Mellah yahut Sır İçinde Esrar – 1874
- Dünyaya ikinci geliş yahut İİstanbul”a neler olmuş – 1874
- Hüseyin Fellah – 1875
- Felatun Bey ile Rakım Efendi – 1875 (sanatçı bu eserlerinde yanlış batılılaşmayı konu almıştır.)
- Karı Koca Masalı – 1875
- Paris’te Bir Türk – 1876
- Süleyman Musuli – 1877
- Yeryüzünde Bir Melek – 1879
- Henüz On Yedi Yaşında – 1881
- Karnaval – 1881
- Amiral Bing – 1881
- Vah – 1882
- Acaib i Alem – 1882
- Dürdane Hanım – 1882
- Esrar ı Cinayet – 1884
- Cellad – 1884
- Volter Yirmi Yaşında – 1884
- Hayret – 1885
- Cin’li Han – 1885
- Çingene – 1886
- Demir Bey yahut inkişaf ı Esrar – 1887
- Fenni Bir Roman Yahut Amerika Doktorları – 1888
- Haydut Montari – 1888
- Arnavutlar – Solyotlar – 1888
- Gürcü Kızı yahut İntikam – 1888
- Nedamet mi ? Heyhat ! – 1889
- Rikalda yahut Amerika’da Vahşet Alemi – 1889
- Aleksander Stradella – 1889
- Şeytankaya Tılsımı – 1889
- Müşahedat – 1890
- Ahmet Metin ve Şirzat – 1891
- Bir Acibe – i Saydiyye – 1894
- Taaffüf – 1895
- Gönüllü – 1896
- Eski Mektublar – 1897
- Mesail i Muğlaka – 1898
- Altın Aşıkları – 1900
- Jön Türkler – 1910
Ahmet Mithat Efendi Hikayeleri
- Letaif i Rivayat – 1870 ( Batılı tarzdaki ilk hikaye)
- Kıssadan Hisse – 1870
- Suni’fi Zann – 1870
- Gençlik – 1870
- Esaret – 1870
- Teehhül – 1870 (Şinasi‘nin Şair Evlenmesi ile aynı konuyu işler)
- Felsefe i Zenan – 1870
- Gönül – 1870
- Mihnetkeşan – 1870
- Firkat – 1870
- Yeniçeriler – 1871
- Ölüm Allah’ın Emri – 1873
- Bir Gerçek Hikaye – 1876
- Bir Fitnekar – 1876
- Nasib – 1877
- Çifte İntikam – 1887
- Para – 1887
- Kısmetinde Olanın Kaşığında Çıkar – 1887
- Diplomalı Kız – 1890
- Dolabdan Temaşa – 1890
- İki Hud’akâr – 1893
- Emanetçi Sıdkı – 1893
- Cankurtaranlar – 1893
- Ana Kız – 1893
Ahmet Mithat Efendi Tiyatroları
- Eyvah – 1871
- Açıkbaş – 1874
- Ahz ı Sar yahut Avrupa’nın Eski Medeniyeti – 1874
- Zuhur u Osmaniyan – 1876
- Çengi – 1877 (sanatçı bu eserini takdim ederken Don Kişot’tan etkilenerek yazdığını belirtmiştir.)
- Çerkeş Özdenler – 1884
- Fürs’i Kadim’de Bir Facia yahut Siyavuş – 1884
Ahmet Mithat Efendi Gazeteleri
- Tercüman i Hakikat : Hüseyin Rahmi ve Muallim Naci gibi isimlerin yazarlık yaptığı gazetesidir.
- Tercüman ı Hakikat haricinde Bedir ve Devir adında kısa ömürlü iki gazete daha çıkarmıştır.
Dil Kitabı
- Durub ı Emsal i Osmaniye Hekimiyatının Ahvalini Tasvir – 1871
Tarih
- Kainat : 1871 – 1881 ( 15 cilt)
- Üss i İnkılab : 1877 – 1878 ( 2 cilt)
- Tarih i Umumi : 1878 – 1879 ( 2 cilt)
- Mufassal Tarih i Kurun ı Cedide : 1886 – 1888 (3 cilt)
- Tedris i Tarih i Edyan : 1913
- Tedris i Tarih i Umumi : 1913
Makale – Mektup
- Menfa – 1877
- Zübdet’ül Hakayık – 1878 (anı)
- Ekonomi / Politik – 1879
- Müntehebat ı Tercüman ı Hakikat – 1883
- Müntehebat ı Ahmet Mithat – 1889