Can verir âdeme endişe-i sahbâ-yı adem
Cevher-i can mı aceb cevher-i minâ-yı adem
Yokluk kadehinin düşüncesi insana can verir. Acaba yokluk şarabının özü canın cevheri midir?
Çeşm-i im’ân ile baktıkça vücûd-i ademe
Sahn-ı cennet görünür âdeme sahrâ-yı adem
Yokluğun vücuduna tetkik (inceleyici) edici bir gözle bakılırsa yokluk sahrası insana cennet bahçesi gibi görünür.
Galat ettim ne reva cennete teşbih etmek
Başkadır nimet-i asayiş-i me’vâ-yı adem
Hayır! Yokluğu cennet bahçesine benzetmekle hata yaptım. Onu cennet bahçesine benzetmek reva mı? Yokluk ülkesinin huzur verici nimetleri bambaşkadır.
Tutalım anda da olmuş ni’âm-ı gûnâgûn
Öyle muhtac-ı tenavül müdür âlâ-yı adem
Diyelim ki onda da (yokluk ülkesinde) nimetler çeşit çeşittir. Ama yokluğun büyüklüğü öyle yeme içmeye (nimetlere) muhtaç değildir.
Kimse incinmedi vaz’ından anın zerre kadar
Besledi bunca zaman âlemi bâbâ-yı adem
Adem denilen baba bunca zamandan beri alemi beslediği halde kimse onun bu durumundan zerre kadar incinmedi.
Var ise andadır ancak yoğise yoktur yok
Rahat istersen eğer eyle temennâ-yı adem
Bir şey varsa onda (yokluk) dır. Eğer o yoksa yok yoktur. Rahat istiyorsan eğer yokluğu iste.
Ne gam u gussa ne renc ü elem ü bîm ü ümid
Olsa şâyeste cihan cân ile cûyâ-yı adem
Ne gam, ne keder, ne sıkıntı, ne ümit, ne elem, ne korku olmasa, dünya yokluğun tam aradığı yer olur. [Yokluk ülkesinde ne gam, ne keder, ne sıkıntı, ne ümit, ne elem, ne korku vardır. Bu yüzden cihan can ile birlikte yokluğu arasa yeridir.]
Yok dedikçe var olur yok mu garâbet bunda
Nâm-ı hestî mi nedir hall-i muamma-yı adem
Yok dedikçe (yok) var olur, bunda bir gariplik yok mudur? Yoksa yokluk bilmecesinin çözümü varlığın adı mıdır?
Etse bir kerre telâtum hep eder kevneyni
Garka-i mevc-i fenâ cûşiş-i deryâ-yı adem
Yokluk deryasının coşkunluğu eğer bir kere coşarsa her iki dünyayı fanilik dalgalarına boğar.
Mâder-i dehr mevâlidi ki durmaz doğurur
Der-kenar etmek içindir anı bâbâ-yı adem
Dünya anası, çocuklarını yokluk babasının kollarına vermek için durmadan doğurur.
Çarhın evladını baştan çıkarır dâye-i dehr
Etmese terbiye sık sık anı lâlâ-yı adem
Yokluk lalası, feleğin oğlunu sık sık terbiye etmese, dünya dadısı onu baştan çıkarırdı.
Herkesin kısmeti yokdan gelir amma bilmez
Yeri var âleme men eylese selvâ-yı adem
Herkesin kısmeti yoktan (yokluk) gelir, fakat insan bunu bilmez. Yokluk balını dünyadan (insanlardan) esirgese haklıdır.
Merdümî neş’et-i âdem’de yok oldu gitti
Vechi var dense benî âdem’e ebnâ-yı adem
İnsanoğlunun ortaya çıkışıyla insanlık yok oldu gitti. Bu bakımdan insana yokluğun çocukları denilse yeridir.
İki kâğıttan ibaret nüsah-ı kevn ü mekân
Biri ibkâ-yı vücud ü biri efnâ-yı adem
Kainat iki kağıttan ibarettir, biri varlığın devamlılığı diğeri yokluğun tüketilmesidir.
Selb ü icab ü taayyün ederek âlemden
Bir netice verir elbette kazâyâ-yı adem
Dünyada olumlu ve olumsuzluğun ortaya çıkması karşısında yokluk hükümleri elbette bir netice verir.
Mim-i imkânını mahv eylese mollâ evvel
Yoksa nefy etmese de âhırıdır lâ-yı adem
Molla önce isminin aşındaki mim’ i kaldırmalıdır, kaldırmadığı takdirde sonu yine yokluktur.
Şeyhe bak ketm-i ademden deyu takrir eyler
Bilmez amma ki nedir mani-i ifnâ-yı adem
Şeyhe bak! Yokluğun gizli oluşunun sırrının yokluktan olduğunu söylüyor, ama yokluğun gizli oluşundaki manayı bilmiyor.
Sığmaz ol daire-i kevn ü mekâna ne bilir
Geçmeyen arş’ı nedir mülk-i mualla-yı adem
Yokluk ülkesinin yüceliği kainata sığmaz, Arş’ı geçmeyen yokluğun yüce diyarı nedir, bilmez.
Yok yere zahid urur da da’vi-i hestîden dem
Yakasın tutmuş iken pençe-i kübrâ-yı adem
Yokluğun büyük pençesi yakasından tutmuş iken zahid boş yere varlık davasında bulunur.
Sanırım masraf u irâdı gelir hep baş başa
Oldu serrâ-yı vücûda göre darrâ-yı adem
Sanırım geliri ile gideri denk oldu. Varlığın karı (bolluğu) ile yokluğun zararı (azlığı) birbirini karşıladığı.
Zeyd-i vârid ile sulh olmadı amr-ı âid
Yoğise âlemin aslı ne bu gavga-yı adem
Gelen Zeyd ile geri dönen Amr hiç barışmadılar. Eğer alemin aslı yoksa bu yokluk kavgası nedendir?
Kays u leyla’sı dahi zeyd ile amr’ı gibidir
Diyecek olsam olur ol dahi esma-yı adem
Mecnun ve Leyla ile Amr gibidir, diyecek olsam, bunlar da yokluğun isimleri olur.
Farkı gûya bu iki suretin aklımca benim
Birisi hubb-ı fenâdır biri bagzâ-yı adem
Bana göre yokluğun gizli düşmanlığı ile yokluk sevgisi iki suretin (Amr ve Zeyd/ Leyla ile Mecnun) farkı gibidir.
Nakş-ı nâmık’la aceb nâmık olur mu hâtem
Var gibi bunda vücûd ehline ima-yı adem
Bir yüzüğe Namık adı yazılsa Namık orada olur mu? Bunda, varlık iddia edene bir yokluk iması vardır.
Şeyh efendi sana der miydi ki vârından geç
Varlığın olmasa da sidre-i me’vâ-yı adem
Yokluğun en yüce noktası senin varlığın olmasaydı, Şeyh efendi sana varından (varlığından) geç der miydi?
Hizmet et sen ana vârınla ki tâ himmet edip
Eylesin ol da seni ârif-i mana-yı adem
Sen bütün varlığınla ona (Şeyh) hizmet et; o da himmet edip seni yokluk bilgisine sahip kılsın.
Çekme dünyalık için gam dil-i nâbûdîde
Var iken mâhasal-ı rızk u atâyâ-yı adem
Yokluk hediyesinin rızkı ortaya gelmişken, bulunmaz diye dünyalık için gönlünde gam çekme.
Herkese bâr-ı belâ kendisinin varlığıdır
Gam u âlâmdan azade berâyâ-yı adem
Herkese bela yükü kendisinin varlığıdır. Yokluğun halkı gam ve elemlerden azad eder.
Sarf edip vârını aklın var ise var yok ol
Rahat istersen eğer eyle temennâ-yı adem
Eğer rahat istersen yokluğu arzu et, aklın var ise varını sarf et ve yokluğa git.
Biz bu mihnet-geh-i hestîye küçükten geldik
Yoksa kim eyler idi terk-i kühencâ-yı adem
Biz bu varlığın gam ülkesine küçükten geldik; yoksa yokluk ülkesini kim terk ederdi.
Durmasa böyle felek bâri yıkılsa gitse
Bir zaman olsa yeri hayme-i bâlâ-yı adem
Felekler böyle durmasa da yıkılsa ve bir zaman da onun yerini yokluğun yüce çadır alsa.
Avutan halkı bu gam-hânede oldur yoksa
Olmasa müşkil idi telsiye-bahşâ-yı adem
Halkı bu gamhanede (dünya) avutan yokluktur. Şayet yokluğun avutuculuğu olmasaydı teselli bulmak zor olurdu.
Doğrusu rahat ederdik gidip âlem ademe
Yerine gelse anın sâha-i pehnâ-yı adem
Bütün alem yokluğa doğru gitseydi ya da onun geniş meydanı bize gelseydi doğrusu rahat ederdik.
Bermurad olmayıcak ben yere geçsin âlem
Necm ü mihr ü mehi olsun eser-i pâ-yı adem
Madem ki ben muradıma eremeyeceğim, dünya yerin dibine geçsin ve onun yıldızı, güneşi, ayı yokluğun ayağının altında yok olsun.
Çâk çâk eyler idim ceyb-i kabâ-yı ömrü
Olmasa zeyli tırâzîde-i damga-yı adem
Eğer yokluk damgasının süsü ömür elbisesinin eteğine eklenmemiş olmasaydı onu paramparça ederdim.
Ben o bîzâr-ı vücudum ki dil-i gamzedeme
Üns-i mavtın görünür vahşet-i sahra-yı adem
Ben varlığımdan öylesine usanmışım ki, yokluk çölünün ıssızlığı gamlı gönlüme yuvamın sıcaklığı gibi gelir.
Şafak-ı subh-ı bekadır nazarımda gûya
Mevce-i bahr-ı siyâh-ı şeb-i yeldâ-yı adem
Benim nazarımda yokluğun uzun ve karanlık gecesinin simsiyah denizinin dalgaları hiç bitmeyecek bir sabahın şafağıdır.
Öyle bîmar-ı gamım kim olamam âsûde
Câme-hâb olsa bana şeh-per-i anka-yı adem
Ben öyle gam hastasıyım ki anka kuşunun uzun kanadı bana yatak olsa yine de rahat edemem.
Dil-harâbım ben o hey’ette ki nisbetle bana
Beyt-i ma’mûr olur hâne-i bîcâ-yı adem
Gönlüm öylesine yıkık ki, bana nisbetle yokluğun belirsiz yeri mamur bir yuva olur.
Öyle bîmar-ı gamım sahn-ı fenâda gûya
Yaptı enkaz-ı elemden beni bennâ-yı adem
Ben öyle gam hastasıyım ki, yokluk diyarında yokluk mimarı beni sanki elem enkazından yapmış.
Ahter-i matlabım âfâk-ı felekten doğmaz
Günde bin şey doğurur leyle-i hublâ-yı adem
Yokluk gecesi günde bin şey doğurur fakat benim isteklerimin yıldızı göğün ufuklarından bir türlü doğmaz.
Düşmeden sâye-i kilk-i emelim levh-i dile
Nokta-i kiklim olur hâl-i müheyyâ-yı adem
Arzu kaleminin gölgesi gönül sayfasına düşmeden yokluğun görünüşü kalemimin noktası olur. (Arzularımı ona erdirir)
Cevheri su kesilir tâbiş-i ye’simle eğer
Çeşm-i ümîdime dûş olsa merâyâ-yı adem
Yokluğun aynaları gözlerimdeki ümide sırt çevirse, kaderimin parlaklığı o aynaları su haline getirir/eritir.
Yok olur ismi dahi aynı müsemmâsı gibi
Emelim olsa eğer dâhil-i huylâ-yı adem
Eğer ben yokluğu istesem onun hülyası bile (adı gibi) yok olur.
Bî-vücudum o kadar ben ki aransak ikimiz
Ben bulunmam bulunur belki müsemmâ-yı adem
Ben varlığımdan öylesine sıyrılmışım ki, yoklukla birlikte ikimizi arasalar, ben bulunmam ama belki yokluğun ismi bulunur.
Hayretim çarha sükûn-âver-i tab’-ı ta’til
Vahşetim bâis-i peydâyi-i sevda-yı adem
Benim şaşkınlığım feleğe durgunluk verici oldu. Yokluk sevdasının ortaya çıkmasına ise benim yalnızlığım sebep oldu.
Vâlihim öyle ki aks-i nigeh-i germimden
Reng-i hayret alır âyine-i deryâ-yı adem
Öyle şaşkınlık içerisindeyim ki yokluk denizinin aynası ateşli bakışlarımın aksinden hayret rengi alır.
Vahşetim öyle ki olsa nazar-ı ünsüm olur
Tîr-i rem-gerde-i âhû-yı sebük-pâ-yı adem
Yalnızlığım o derece ki bakışım her zaman yokluğun tez ayaklı ceylanını ok görmüş gibi ürkütür.
Ye’sim ol mertebe kim sûret-i ümmîdimdir
Mâverâ-yı felek-i mahv-ı heyûlâ-yı adem
Üzüntüm o dereceye geldi ki yokluğun özünün silindiği feleklerin ötesi benim ümidimin ta kendisidir.
Bulanır girye-i hûnînim ile bahr-ı vücud
Sararır âhım ile sebze-i sahra-yı adem
Varlık denizi kanlı gözyaşlarımla bulanır, yokluk ülkesinin yeşilliği ahım ile sararır.
Öyle diltengî-i hestî ile rencûrum kim
Hûn olur nâlelerimden dil-i ferdâ-yı adem
Öyle bir gönül darlığı ve yaşama azabı içindeyim ki yokluğu arzulayan gönlümün geleceği bile iniltilerimden kan olur.
Buna takat mı gelir ya buna can mı dayanır
Meğer imdad ede hestî-i dih-i ecza-yı adem
Buna ne güç yetiyor, ne de can dayanıyor. Yokluk unsurları yardıma koşup yokluğu oluşturmalıdır.
Aferin ey ney-i kilk-i hüner-i îsî-dem
Eyledin nefha-i i’caz ile ihyâ-yı adem
Aferin ey İsa nefesi gibi hünerli kalemin ahengi; mucize yaratan nefesinle yokluğa hayat verdin.
Şule-i nefha-i cansûzum ile lîk yanıp
Olmadan dâğ-ı tenim şem’-i şeb-ârâ-yı adem
Varlık yaram yokluk gecesini süsleyen mum olmadan can yakıcı şulelerle yandı.
Bir gazel söylesen olmaz mı berâ-yı hatır
Ne kadar sıklet ise nazm-ı mukaffâ-yı adem
Her ne kadar adem kafiyeli bir gazel söylemek zor olsa da, hatır için bir gazel söylesen olmaz mı?
Hâl-i anber-şikenin fitne-i eczâ-yı adem
Nigeh-i sihr-eserin nâtıka-bahşâ-yı adem
Anber kokusunu bastıran benim, fitne saçan yokluğun bir parçasıdır. Yokluğa söz kudreti veren büyüleyici bakışlarındır.
Can bulur tarf-ı lisanınla hurûf-ı hestî
Çâk olur nâveg-i gamzenle süveydâ-yı adem
Varlık şekilleri senin bakışının lisanı sayesinde can bulur ve gamzenin okuyla yokluğun yüreği parçalanır.
Arâz-ı handeye lâl-i nemekînin cevher
Cevher-i harfe femin nokta-i yektâ-yı adem
Gülüşünün işareti tatlı dudağa cevher katar, yokluk yok olan ağzının noktasına harf cevheri ilave eder.
Seni görse dökülürken katarât-ı ekşim
Havf-ı gamzenle olur ağabeyle pâ-yı adem
Gözyaşı damlalarım akıp giderken seni görse, bakışının korkusuyla, kabarcıklar halinde yokluğun ayaklarına dökülür.
Kavs-i ebrûsunu kursa yıkılır tâk-ı felek
Tîr-i müjgânını alsa titirer cây-ı adem
Kaşlarının yayını kursa feleğin takı yıkılır; kirpiklerinin okunu atsa yokluk diyarı titrer.
Can atardı ademe tîr-i nigâhından ecel
Tîr-i hışmından eğer yanmasa beydâ-yı adem
Yokluk sahrası öfke okundan yanmasa bile ecel, senin bakışının kılıcından yokluğa can atardı.
Anlamış nisbetini mihr ü vefâ-yı yâre
Eden oldur dil-i bîçareyi cûyâ-yı adem
Biçare gönlümü yokluk arayıcısı eden, yarin vefasının ve sevgisinin derecesini anlamasıdır.
Akifâ tarh-ı suver eyledi hîçâhîçe
Var mı hâmem gibi bir hendese-pîrâ-yı adem
Ey Akif, yokluğun bütün güzelliklerini dile getiren senin kalemin gibi yokluğu şekillendirip donatan var mı?
Arifân yokluk ile etmede isbât-ı vücud
Ben ise varlık ile eyledim inşâ-yı adem
Arifler varlığın ispatını yoklukla yapıyorlar. Ben ise varlık ile yokluğu inşa ettim.
Yoğu var eylemeğe hayli çalıştım lâkin
Oldu sa’y ü talebim hep lev ü levlâ-yı adem
Yoğu var etmek için çok çalıştım fakat isteklerim ve gayretim yokluğun yürek acısı oldu.
Sığmadı çünkü dehan-ı dile nutk-ı hesti
Eyledim hame-i mu’ciz-demi güya-yı adem
Gönlümün ağzına varlık sözü sığmadı bende mucizeli kalemimle ona yokluğu söylettim.
Bu kasîde kaleme kaf-ı fenadan geldi
Olsa nâmı yakışır beyzâ-yı anka-yı adem
Bu kaside kaleme yokluğun Kaf dağından geldi, bu bakımdan adı yokluk ankasının yumurtası olsa yakışır.
Kimisi nîstî-yi alemle taleb-efzâ-yı adem
Kimi hestî-yi alemle taleb-efzâ-yı adem
Kimisi gam yokluğuyla varlıkta sonsuzluk arar; kimisi de varlığın elemiyle yokluğu çağırır durur.
Mahv-ı hâk-i reh-i şâhenşeh-i kevneynim ben
Ne tevellâ-yı vücûd ü ne teberrâ-yı adem
Ben iki cihan şahlar şahının yolunun toprağında yok oldum, ne varlığa yaklaşırım, ne yokluktan uzaklaşırım.
Akif Paşa